Tüm Merak Edilenleriyle Birlikte Varlık Fonları

Bakanlar Kurulunca, Ziraat Bankası, BOTAŞ, TPAO, PTT, Borsa İstanbul, TÜRKSAT sermayelerinde bulunan hazineye ait hisselerin tamamı, Türk Telekom’un yüzde 6,68 oranındaki Hazineye ait hissesi ile Eti Maden ve Çaykur, Türkiye Varlık Fonuna aktarıldı. Özelleştirme Yüksek Kurulu, THY’nin yüzde 49,12, Halkbank’ın yüzde 51,11 hissesinin Varlık Fonu’na devrine karar verdi. Bu gelişmelerden sonra çokça bilinmeyen varlık fonunun ne olduğu, yapılan işlemin doğru olup olmadığı sorgulanır hale geldi. Özellikle uygulamaya karşı çıkanların sorguladığı en temel konu, söz konusu uygulamanın bütçe fazlası veren ülkelerce uygulanması noktasında. Türkiye’de 2016’da bütçe açığı 29,3 milyar TL. Uygulamaya karşı çıkanların diğer bir iddiası; uygulama ile Kanal İstanbul, 3. havalimanı gibi mega projelere kredi bulmak, varlıkları satmak amaçlanmakta.

Hükümet ve konuyu destekleyen taraf ise Varlık Fonu’nun SPK’nın belirlemiş olduğu bağımsız denetim standartlarına uygun olarak denetleneceğini, Fon’un Sayıştay denetimi dışında olmasının denetim sorunları yaratabileceği yönündeki eleştirilerin haksız olduğunu, Varlık Fonu’na devredilen şirketlerin stratejik ve operasyonel faaliyetleri, yönetimleri ve personelle ilgili düzenlemelerinin aynen devam edeceğini dile getirmekteler. Fonu destekleyen çevrelere göre bu uygulama ile; (Kaynak t24)

(a) Türkiye Varlık Fonunun kurulmasıyla büyüme oranında artış sağlanacak.

(b) Sermaye piyasalarında büyüme ve derinleşme hızlanacak.

(d) Yapılacak yatırımlarla yüzbinlerce kişiye istihdam olanakları sağlanacak.

(e) Savunma, havacılık, yazılım gibi alanlardaki yerli şirketlerin sermaye ve proje bazında desteklenmesiyle küresel oyuncu konumuna geçmeleri sağlanacak.

(f) Otoyollar, Kanal İstanbul, Üçüncü Köprü ve Havalimanı, Nükleer Santral gibi büyük altyapı projelerine kamu kesimi borcu artırılmadan finansman bulunacak.

(g) Katılım finansmanı sektör payı artırılacak.

(h) Arz güvenliğini sağlamak üzere, Türkiye için önem taşıyan petrol, doğalgaz gibi yurtdışındaki stratejik sektörlere bürokratik kısıtlamalara bağlı olmadan doğrudan yatırım yapılabilmesi gerçekleştirilecek.

(i) Bu Fon, ekonominin yapısal sorunlarını aşmakta katkı sağlamanın yanı sıra dış politikanın önemli bir enstrümanı olarak Türkiye’nin uluslararası arenada daha fazla söz sahibi olmasına katkı sağlayacak

Varlık Fonu Nedir?

Uluslararası arenada Sovereign Wealth Funds olarak adlandırılan varlık fonları, resmi rezervler dışında ülkelerin rezerv birikimlerini ifade etmektedir. Resmi rezervler ülkelerin Merkez Bankalarında biriken döviz ve altın rezervlerinden oluşurken, ulusal varlık fonları cari işlem fazlası olan ülkelerin ihtiyaçları ötesindeki rezerv birikimlerini karlı bir şekilde değerlendirmek için müstakil fonlar kurmasıyla ortaya çıkmıştır. Fonlar sahip oldukları varlıkları ile hem finansal istikrar hem de küresel anlamda bir yatırım aracı özelliği taşımaktadır.

Tablo 1: En Büyük Varlık Fonuna Sahip Ülkeler

Sermaye kaynaklarına göre varlık fonları 2 ye ayrılmaktadır. Bunlar emtia ve emtia dışı kaynaklı olarak adlandırılmaktadır. Bu iki ayırımın en önemli özelliği, emtia kaynaklı varlık fonlarında doğalgaz, petrol, doğal kaynak gibi kalemlerin ihracından elde edilen gelirler ön plandayken emtia dışı varlık fonlarında emtia dışı varlık fonlarında ise fon kaynağını özelleştirmeler, tasarruf fonları, ihracat kaynaklı cari işlemler ve döviz rezervleri oluşturmaktadır. (Age:5)

Tablo 1’de izlenen ülkelerden petrol gelirleriyle kurulan fonlara örnek olarak Norveç, Rusya emtia dışı varlıklarla kurulan fonlara Çin ve Singapur örnek verilebilmektedir. 2010-2015 yılları arasında yüzde 21,5 oranında bir büyüme yakalayan ulusal varlık fonlarının, 2020 yılına kadar kurulması beklenen 21 yeni varlık yönetimi fonu ile birlikte 15 trilyon dolarlık bir büyüklüğe ulaşması beklenmektedir ( Karagöl ve Koç,2016:4).

Şema 1: Varlık Fonundan Beklentisi Olan Kurumlar

Türkiye’de Kurulan Varlık Fonu Kimler Tarafından Yönetilecek?

50 milyon ve tamamı ödenmiş sermaye ile kurulan şirketin payları Özelleştirme İdaresi Başkanlığına ait ve şirketin hisse senetleri nama yazılı olarak çıkarıldı. Başbakanımız Sn. Binali Yıldırım tarafından onaylanan kararla özelleştirme İdaresi Başkanı Mehmet Bostan fonun başına getirildi. 5 Şubat 2017’de Ticaret Sicil Gazetesi’nde yayınlanan Başbakanlık’tan yapılan atamalarla ise yönetim kurulu üyeleri belirlendi:

Mehmet Bostan (Yönetim Kurulu Başkanı)

Yiğit Bulut (Üye)

Kerem Alkin (Üye)

Himmet Karadağ (Üye)

Oral Erdoğan (Üye)

Bu üyeler; tarafından yönetilecek fonlar için organizasyon şemasında araştırma ve portföy yönetim birimi oluşturulacak. Yine güçlü bir haberleşme ve düzenli iş akışını sağlayacak birimler, iç kontrol ve risk yönetim birimleri ile muhasebe, kayıt, bilgi ve belge sistemleri kurulacak birimler arasında. Bu organizasyonun öncelikli hedefi Ekonomi Bakanımız Sn. Nihat Zeybekçi’nin açıklamalarına göre 200 milyar dolarlar. Bu amacın gerçekleştirilmesinde konuyla ilgili önemli tecrübeye sahip olan Rusya ile iş birliğine gidilecek ve Varlık Fonu ile Rus fonu bir araya gelecek. Türk-Rus ortak fonu yatırımları destekleyecek. Varlık fonunun denetimi uluslararası denetim şirketleri tarafından yapılacak.

Varlık Fonu Ekonomiye Nasıl Yön Verecek?

Varlık fonlarını TCMB’nin elindeki para politikası araçları gibi düşünebiliriz. Özellikle ekonomik kaynakların daha iyi kullanımı ve yönetilmesi konusunda ekonomiye müdahale olanağı sağlamaktadır. Özellikle elde nakit güç bulunması ve ekonomide daha fazla kaynak sağlanması toplam talebi, yatırımları ve ekonomik büyümeyi arttıran unsurlardır. Özellikle Türkiye’nin lokomotif şirketleri ile güçlendirilen Varlık Fonu, ekonomik büyüme ve yatırımların artmasıyla birlikte birçok kişiye istihdam imkânı oluşturabilecektir.

Aktif büyüklüğün her geçen gün daha yüksek rakamlara ulaştığı varlık fonunun doğru yönetilmesi ve işletilmesi durumunda milli sektörün önünü açması, İnşaat sektörünü canlandırması, kamunun yükünü azaltması gibi ekonomiye ilave faydalar sağlaması da kaçınılmaz olacaktır. Yapılan tahminlere göre yıllık büyümeye 1.5 katkı sağlayacağı hedeflenmektedir.

Varlık Fonunun Stratejisi Ne Olacak?

Bu sorunun cevabı aslında içinde saklı. Varlık fonu zaten stratejik bir hamledir. Varlık fonu yönetim kurulu başkanlığını yürütecek olan Sn. Mehmet Bostan ve ekibinin dünyadaki varlık fonlarının yapılarını ve yatırım stratejilerini ayrıntılı şekilde incelediği ve konuyla alakalı ciddi bir bilgi birikimine sahip olduğu bilinmekte. Bu bilgi doğrultusunda dünyadaki örnekleri gibi savunma sanayi ve teknoloji gibi katma değer yaratacak alanlara yatırım yapması güçlü bir ihtimal. Türkiye’de finansal göstergeleri bozacak olası spekülatif ataklara karşı, bu sistem emniyet supabı rolü üstlenebilecektir.

Stratejik plan çerçevesinde çalışmaların yürütüleceği yüksekle muhtemel. Diğer bir ifadeyle kuruluşun ne olduğunu, neler yaptığını ve bu yaptıklarını niçin yaptığını belirleyip ve bunları disiplinli bir şekilde fiiliyata geçireceklerdir.

Kısa orta uzun vadede plan nasıl olabilir?

Aslına bakılırsa bu sorunun cevabını vermek için henüz erken. Ama bu sorunun cevabını Başbakan Yardımcısı Sn. Nurettin Canikli’nin söylemlerinin satır aralarında bulabilmekteyiz. Sn. Canikli “Kanal İstanbul gibi mega projeler, otoyollar ve şehir hastaneleri gibi altyapı projeleri ve yüksek teknoloji içeren projelerin finansmanında kullanılacaktır. Bu projeler orta ve uzun vadede kendisini amorti eden ve geri dönüşü olan, kaynak üreten, milli geliri büyük oranda sıçratacak, bizi orta gelir tuzağından çıkartacak projelerdir.” Söyleminden planın uzun vadeli yatırımların finansmanına daha fazla odaklanacağı söylenebilmektedir. Diğer bir ifadeyle Uzun vadede Türkiye’nin hedeflerine ulaşabilmesine katkı sağlayacak olan varlık fonu, Türkiye ekonomisindeki yapısal sorunların çözümünün yanı sıra ortaya çıkaracağı ekonomik güç sayesinde önemli bir dış politika aracı haline de gelecektir.

Teminat usulü ile mi ekonomiye yön verecek?

Bu soruya cevap verirken TÜRKİYE VARLIK FONU YÖNETİMİ ANONİM ŞİRKETİNİN KURULMASI İLE BAZI KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUN’UN (Kanun No. 6741, Kabul Tarihi: 19/8/2016) referans aldığımızda Finansman sağlanırken Türkiye Varlık Fonu portföyü üzerinde teminat, rehin, kefalet ve ipotek tesis edilebilecek.

Türkiye Varlık Fonu’nun mal varlığı, fon hesabına olması şartıyla Türkiye Varlık Fonu ve alt fonların yapmaya yetkili olduğu faaliyetlere ilişkin iş ve işlemler haricinde teminat gösterilemeyecek ve rehin edilemeyecek, başka bir amaçla tasarruf edilemeyecek, kamu alacaklarının tahsili amacı da dahil olmak üzere haczedilemeyecek, üzerine ihtiyati tedbir konulamayacak ve iflas masasına dahil edilemeyecek. Şirketin üçüncü kişilere olan borçları ve yükümlülükleri ile Türkiye Varlık Fonu’nun aynı üçüncü kişilerden olan alacakları birbirlerine karşı mahsup edilemeyecek.

Varlık Fonu Neye Yatırım Yapar?

Varlık Fonları, ağırlıklı olarak, devlet tahvillerine, hisse senetlerine, yatırım fonlarına, çeşitli projelere geçici ya da kalıcı ortaklıklar yoluyla girip yatırım yaparlar. Her ne kadar bununla alakalı herhangi bir açıklama yapılmamış olsa da ağırlıklı olarak bu enstrümanlardan oluşacağı düşünülmekte. Eğilmez’ e göre bazı ülkeler varlık fonlarının yatırımlarıyla ilgili bazı kısıtlamalar ve standartlar getirmişlerdir. Örneğin birçok ülkede varlık fonları için S&P ve Fitch’in BBB ve Moodys’in Baa3 kredi notları yatırım yapılabilir en düşük not olarak kabul edilmekte, bu notun altında kredi notu olan ülke tahvillerine yatırım yapılamamaktadır.

2006 yılında yaşanan subprime mortgage ve 2008 yılında yaşanan Lehman Brothers krizlerinin ardından ABD başta olmak üzere bu fonların bir bölümünün finansal sektör kuruluşlarını kurtarmakta kullanılması bunların uluslararası tartışma ve eleştirilerin hedefi haline gelmelerine neden olmuştur.

Varlık Fonu Sağlıklı bir Denetime Tabi Olacak mı? Buna Güvenebilir miyim?

Fon ve tüm iştirakleri bağımsız denetime tabi tutulacak. 6362 sayılı Kanun kapsamında kurumsal yönetim düzenlemelerine uyacak. Diğer bir ifadeyle Varlık Fonu’nun bütün işlemlerinin ulusal denetime açık olduğu gibi uluslararası denetime de açık olacağını söyleyebiliriz. Türkiye’de kurulan varlık fonu olağan Sayıştay denetimine tabi olmayacak. Fona aktarılan her bir şirket de Sayıştay denetiminin dışında kalacak. Bununla birlikte bağımsız denetçiler tarafından özel hukuk hükümlerine paralel olarak denetlenecek. Başbakanın oluşturacağı denetim elemanları ekibince de denetlenecek ve hazırlanacak rapor her yıl Bakanlar Kurulu’na sunulacak. TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu da, Başbakanlık’tan gönderilen denetim raporları üzerinden fonun faaliyetlerini denetleyecek. Görüldüğü gibi ciddi boyutlarda denetime tabi olan sistemin şeffaflık konusunda kafa karıştırıcı bir taraf görünmemektedir. Arslan’a göre (2017) her ne kadar kanunda bağımsız denetimden söz edilmekte ise de bağımsız denetçi olarak seçilecek görevlilerin yürütme organının merkezi denetim elemanı yani kamu görevlisi olması söz konusu denetimin ne kadar “bağımsız” olduğu hususunda şüpheler bulunmaktadır.

Yurt Dışından Fon Bulma ihtiyacı ve Sıcak Para anlamında Varlık Fonları ne gibi faydalar sağlayacak?

Dünya genelinde ise 40’tan fazla ülkede 80’e yakın varlık fonu bulunuyor. Bu fonların toplam büyüklüğü 7,4 trilyon dolar seviyesine ulaşmış durumda. Bu rakamın, 2020 yılına kadar kurulması beklenen 21 yeni varlık yönetimi fonuyla 15 trilyon dolara yükseleceği tahmin ediliyor.

Bizim gibi doğrudan yatırımlar yerine uzun yıllardır yüksek faiz-düşük kur sıcak para sarmalında devamlılığını sürdüren ekonomiler için sıcak paranın çıkışı esnasında oluşacak ekonomik dalgalanmalarda piyasaların stabilize edilmesinde oluşturulacak güçlü bir varlık fonunun mevcudiyetinin, piyasalara gerekli güvenin verilmesinde öncü rol oynaması oldukça olasıdır. Geçtiğimiz aylarda kurdaki aşırı volatil hareket sonrası oluşan karamsar havalar ve TCMB’nin ciddi rezerv kaybının da, sistemin oturmasıyla giderileceği düşünülmektedir.

Doç. Dr. Utku ALTUNÖZ

BİRLİK VAKFI
İSTANBUL ŞUBESİ
EKONOMİ VE FİNANS KULÜBÜ

KAYNAKLAR

 TÜSİAD

 Sovereign Wealth Fund Institute

 Fona Sahip Ülkeler

 Bloomberg

 BBC  Karagöl, Erdal Tanas ve Koç,Yusuf Emre (2016). Dünyada ve Türkiye’de Varlık Fonu, SETA Analiz, Ekim 2016, Sayı:169, 5-25.

 www.dünya.com

 Eğilmez , Mahfi ( 2016). Varlık Fonu, Çevrim içi, http://www.mahfiegilmez.com/2016/08/varlk-fonu.html, Erişim:24.02.2017.

 Arslan, Ahmet (2017). Varlık Fonu nasıl denetlenecek?, (Çevirim içi) http://www.dunya.com/kose-yazisi/varlik-fonu-nasil-denetlenecek/349078. Erişim Tarihi:23.02.2017.

 T24