Reel efektif döviz kuru endeksi (REK) nedir?
Nominal efektif döviz kuru (NEK), belirli bir kriter gözetilerek seçilmiş çift taraflı nominal kurların uygun bir ağırlıklandırma yöntemi kullanılarak elde edilmiş ortalamasıdır. Reel efektif döviz kuru (REK) ise, NEK’in ülkeler arasındaki göreli fiyat veya maliyet farklarıyla düzeltilmiş halidir. REK, ülkeler arasındaki göreli fiyat veya maliyet gelişimi hakkında bilgi içermekte ve dolayısıyla ekonomilerin rekabet güçlerinin değerlendirilmesinde kullanılan anahtar makroekonomik göstergelerden biri olarak kabul edilmektedir.[1]
TCMB uygulaması açısından, Türkiye’nin dışticaretinde önemli paya sahip ülkelerin para birimlerinden oluşan sepete göre TL’nin ağırlıklı ortalama değerine nominal efektif döviz kuru (NEK), NEK’deki nispi fiyat etkilerinin arındırılmasıyla oluşturulan ortalamaya da reel efektif döviz kuru (REK) adı veriliyor. REK hesaplaması NEK üzerinden üç ayrı düzeltme aracı kullanılarak üç farklı biçimde yapılıyor: TÜFE, ÜFE ve birim işgücü maliyeti. TCMB, kura müdahale için TÜFE’ye dayalı olarak hesaplanan REK’i dikkate alacağını açıkladığı için kamuoyunu en fazla ilgilendiren hesaplama TÜFE esas alınarak yapılan hesaplama.
TÜFE esas alınarak yapılan REK hesaplamasında Türkiye’nin dışticaretinde önemli olduğu için kapsama alınan ülke sayısı 36. Bu ülkeler şunlar: (1) Gelişmiş ülkeler: Almanya, İtalya, ABD, Fransa, İngiltere, İspanya, Belçika, Hollanda, Japonya, Kore, İsviçre, Avusturya, İsveç, Tayvan, Yunanistan, Çek Cumhuriyeti, İsrail, Finlandiya, Danimarka, İrlanda, Slovakya, Portekiz. (2) Gelişmekte olan ülkeler: Çin, Rusya, Romanya, Polonya, Hindistan, Macaristan, Bulgaristan, Tayland, Kazakistan, İran, Suudi Arabistan, Endonezya, Malezya, Mısır.
REK nasıl hesaplanıyor?
TÜFE bazlı REK hesaplaması Türkiye’deki fiyat düzeyinin dışticaret yapılan 36 ülkenin fiyat düzeylerine oranının ağırlıklı ortalaması alınarak yapılıyor. Burada ülkelere verilen ağırlıklar ülkelerin Türkiye ile olan dışticaret ağırlığına göre hesaplanıyor.
REK hesaplamasında kullanılan formül şöyle:
Bu formüldeki harflerin anlamları da şöyle:
N : Kapsanan ülke sayısı
PTur: Türkiye’nin fiyat endeksi (TÜFE)
wi : i ülkesinin Türkiye’nin REK endeksindeki ağırlığı
Pi : i ülkesinin fiyat endeksi
ei,Tur : TL cinsinden i ülkesinin parasının kuru
REK’in piyasa için önemi nedir?
Kamuoyu başta Dolar ve Euro olmak üzere döviz kurlarına ve bu ikisinin oluşturduğu kur sepeti oranına bakarak TCMB’nin döviz piyasasına müdahale edip etmeyeceğini, edecekse kuru ya da sepeti nereye getirmek istediğini anlamaya çalışıyor. Oysa TCMB Başkanının açıkladığına göre TCMB açısından önemli olan tek tek kurlar ya da Dolar Euro sepet kuru değil REK.
Açıklamaya göre REK’in 120 – 125 aralığına doğru hareketlenmesi halinde TL’nin değerlendiği anlaşılıyor ve para politikası araçları kullanılarak müdahale gelebiliyor. TCMB Başkanı, REK’in 125 – 130 aralığında seyretmesi halinde TCMB daha sert önlemlerle müdahale edeceğini, 130’un üzerine çıkması halinde ise elindeki bütün araçlarla müdahale edeceğini açıklamış bulunuyor.
TCMB, REK endeksini her ayın ilk haftası içinde yayınlıyor. 2012 yılının Ocak ayından bu yana yayınlanan REK endeksleri aylar itibariyle aşağıdaki tabloda yer alıyor (www.tcmb.gov.tr)
|
Tarih
|
REK (TÜFE bazlı)
|
|
Oca.12
|
112,42
|
|
Şub.12
|
115,87
|
|
Mar.12
|
114,22
|
|
Nis.12
|
115,87
|
|
May.12
|
116,79
|
|
Haz.12
|
116,96
|
|
Tem.12
|
118,20
|
|
Ağu.12
|
118,85
|
|
Eyl.12
|
116,30
|
|
Eki.12
|
117,40
|
[1] Saygılı H., Saygılı M., Yılmaz G., Türkiye İçin Yenbi Reel Efektif Döviz Kuru Endeksleri, TCMB Çalışma Tebliği No: 10/12, 2010.
[2] http://www.tcmb.gov.tr/yeni/evds/yayin/reel_efktf/YontemselAciklama.pdf