Sanayi kapitalizminin yarattığı en büyük çelişki refah artışı sağlarken çevre koşullarının bozulmasına yol açması olarak karşımıza çıkıyor. Son elli yılda kapitalist sistemin ekonomilerde ciddi büyüme sağladığını ama bu büyümeyi çevreyi tahrip ederek gerçekleştirdiğini görüyoruz.
Bugün Çin, Hindistan, Bangladeş gibi kalabalık nüfuslu ülkelerde yaşayan insanların büyük çoğunluğunun ortalama refahın altında yaşadığını, zaman geçtikçe bu insanların refahında artış olacağını ve dolayısıyla çevreyi zedeleyecek malları daha çok tüketeceklerini düşünürsek bu çelişkinin giderek büyüyeceğini tahmin edebiliriz. Bugün refahı artıran gelişmeler aynı zamanda ileride refah kaybına yol açacak olan gelişmeler gibi duruyor. Kapitalizmin en önemli çelişkisi de buradan doğruyor.
Bu çelişkili durumu bir şekille gösterelim.
Dikey eksende çevre koşulları yer alıyor (bunu bir endeksle ölçtüğümüzü ve endekste hava kirliliği, sularda kirlenme, ekilebilir toprakların azalması gibi çevre değerlerinin yer aldığını varsayalım.) Yatay eksende de gelir (GSYH) reel olarak yer alıyor. Şekil bize gelir artışının yani ekonomik büyümenin çevre koşullarını bozarak sağlandığını anlatıyor. Başlangıçta X dengesinden Y dengesine geçilirken çevre koşullarındaki bozulma artışına karşılık ekonomik büyümede çok daha fazla artış ortaya çıkarken ilerleyen dönemlerde çevre koşullarında bozulmanın birikimli olumsuz etkisiyle bu durum tersine dönüyor. Çevre koşullarıyla ekonomik büyümeyi birlikte gösteren EY Eğrisinin Y noktasından sonra daha katı bir hal almasının nedeni budur. Y noktasından sonra ekonomi büyümeye devam ettikçe (Z noktası) çevre koşullarında daha büyük bozulmalara (e2’den e3’e geçiş) karşılık ekonomik büyümede çok daha düşük artışlar (y2’den y3’e geçiş) ortaya çıkabilmektedir.
Bu durumda yeni kuşaklar çok daha bozulmuş çevre koşullarıyla ve düşük büyüme oranlarıyla baş etmek zorunda kalacaklardır.
Buradaki kritik soru şudur: Giderek artan bir refahı geleceğin refah azalışıyla sağlayarak devam etmek doğru bir karar mıdır? Kapitalizmin önemli çelişkilerinden birisi budur.