Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası, kısa adıyla VOB, değerinin başka bir varlık tarafından belirlendiği finansal ürünlerin işlem gördüğü türev araçlar piyasasıdır.
Spot piyasalarda anlaşmalar o günün değerleriyle yapılırken, vadeli işlem piyasalarında yükümlülükler ileri bir tarihte yerine getirilmek üzere bir mal ya da finansal aracın bugünden alım satımının yapılmasını öngörür. Opsiyon ise, alıcının bir prim ödemesine karşılık ileri bir tarihte, ya da belirlenen bu tarihe kadar herhangi bir günde, anlaşılan fiyat üzerinden standart kalite ve miktardaki mal, kıymet, finansal gösterge, sermaye piyasası aracı veya dövizi alma ve satma hakkını veren ürünlerdir. VOB, karşı taraf riskinin olmadığı organize bir piyasadır.
5 ağustos 2013’de, 4 Şubat 2005’te İzmir’de kurulan VOB ile VİOB’un, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VİOP) adı altında birleşerek Borsa İstanbul çatısı altında tek bir alım satım platformunda işlem görmesi sağlandı. VİOP, Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası Alım satım Sitemi ile VOB alım satım sisteminin birleştirilerek geliştirilmiş halidir.
VİOP’un kuruluş amacı risk yönetiminde rol oynamak, tasarrufları değerlendirmek ve ürünlerin gelecek dönemlerde oluşabilecek fiyatları hakkında fikir sahibi olunmasını sağlamaktır.
VİOP’ta işlem gören ensturmanlar; BIST-30, BIST100, BIST-30 ile BIST-100 Endeks Farkı, USD, EURO, fiziki teslimatlı USD ve EURO, EUR/USD Çapraz Kuru, Dolar/Ons altın, altın, buğday, pamuk, enerji, canlı hayvan, faiz vadeli sözleşmeler, pay senedi vadeli sözleşmelerdir.
VİOP’ta vadeli işlem sözleşmesi, fiyatların artacağı beklentisiyle satın alınır ve alınan fiyattan daha yüksek bir fiyata satış gerçekleştirilerek kar elde edilir. Düşüş beklentisinin yaşandığı durumlarda ise sözleşmenin satılarak daha düşük fiyat üzerinden pozisyon kapanması hedeflenir.
VİOP’ta işlem yapabilmek için takas kurumunda yatırımcının adına açılan hesapta teminat adını taşıyan bir miktarın bulunması gerekir. Eğer yatırımcı işlem yaparken hesabındaki teminat miktarında düşüş yaşanırsa teminat çağrısı yapılır ve teminatın aynı seviyeye yükseltilmesi gerekir aksi halde yatırımcı pozisyonunu kapamak zorunda kalır.
VİOP’ta piyasalar, ileriki dönemlerdeki beklentileri fiyatlandırırlar. Yatırımcılar sözleşme satın aldıklarında ve sattıklarında belirli bir süre sonraki değer üzerinden ensturman almayı ya da satmayı taahhüt etmiş olur. Bu durumda sözleşmenin şimdiki fiyatı ile sözleşmeye konu olan ensturmanın gelecekte beklenen fiyatı arasında köprü kurulmuş olur. Hisse ve endeks sözleşmelerinde faiz oranı adını verdiğimiz oran VİOP piyasasında taşıma maliyeti olarak adlandırılır.
Vadeli işlem piyasalarında kaldıraç adını verdiğimiz bir özellik bulunur. Kaldıraç etkisiyle yatırımcı sözleşmenin değeri kadar yatırım yapma zorunluluğu taşımadan daha büyük pozisyonlara sahip olabilir. Kaldıraç oranını kullanarak 5000 TL değerinde bir buğday pozisyonunu 500 TL değerindeki bir sözleşmeyle satın alabilirsiniz. Bu durumda kullandığınız kaldıraç oranı 1:10 olacaktır. Kaldıraç oranını kullanarak yapılan sözleşmelerde kar ve zarar da o oranda büyük olur.
Viop piyasasında işlemler üç ayrı pazarda gerçekleşir. Ana Pazar; döviz, elektrik, emtia, endeks opsiyon, endeks, kıymetli maden,pay opsiyon, pay vadeli işlem ana pazarları olmak üzere sekiz pazardan oluşmaktadır.
Özel emir pazarı ve özel emir ilan pazarları ise, ana Pazar dışında yer alan diğer emirlerin işlem gördüğü pazarlardır ve bu pazarlarda işlem gerçekleştirebilmek için borsanın onayının alınması gerekir.