Mahfi Eğilmez – 10.06.2015
TÜİK, 2015 yılının ilk çeyrek GSYH hesaplarını ve büyüme oranını açıkladı (GSYH’nın nasıl hesaplandığını ve büyüme oranının nasıl bulunduğunu merak edenler ya da hafızalarını tazelemek isteyenlere yazıya ek olarak verdiğim basitleştirilmiş hesaplama yöntemlerini okuduktan sonra yazıyı okumalarını öneririm.)
Aşağıdaki tablo GSYH açısından önemli verileri 2015 yılının ilk çeyreği, 2014 yılının ilk çeyreği ve 2014 yılının tümüyle karşılaştırmalı olarak ortaya koyuyor.
| 2014 Yıllık | 2014 IÇ | 2015 I Ç | |
| Özel tüketim artışı (%) | 1,3 | 2,9 | 4,5 |
| Devlet tüketimi artışı (%) | 4,6 | 9,2 | 2,5 |
| Yatırım artışı (%) | -1,3 | -0,5 | 0,0 |
| İhracat artışı (%) | 6,8 | 11,4 | -0,3 |
| İthalat artışı (%) | -0,2 | 0,8 | 4,1 |
| GSYH Cari Fiyatlarla (Milyar TL | 1.749,8 | 411,3 | 443,2 |
| GSYH Cari Fiyatlarla (Milyar USD) | 800 | 186,0 | 180,5 |
| Büyüme Oranı (%) | 2,9 | 4,9 | 2,3 |
| Ortalama USD Kuru | 2,19 | 2,22 | 2,47 |
Tablodan çıkan sonuçları şöylece sıralayabiliriz:
(1) Türkiye ekonomisi 2015 yılının ilk çeyreğinde 2014 yılının ilk çeyreğine göre yüzde 2,3 oranında büyümüş bulunuyor.
(2) Büyümenin itici gücü özel tüketimdeki yüzde 4,5’luk artış olmuş. 2014 yılının ilk çeyreğinde yüzde 2,9 olan iç talep artışının bu yıl yüzde 4,5’a yükselmesi beklentileri oldukça aşmış bir gelişme olarak karşımıza çıktı.
(3) Tablodaki çarpıcı gelişmelerden birisi de geçen yılın ilk çeyreğinde itici güç olan ihracatın bu yıl eksiye dönmüş olması. Geçen yıl dış taleple ayakta duran ekonomiye bu yıl dış talep katkısı gelmemiş. Bu sonuç şaşırtıcı değil, çünkü ilk çeyrekte ihracat verilerinde yüzde 7’ye yakın bir azalma olduğunu gözlemlemiştik.
(4) İthalattaki artış iç talepteki artışı doğruluyor. Çünkü Türkiye’nin ithalatı büyük ölçüde iç talebi karşılayacak üretim amacıyla yapılan hammadde, ara malı ve sermaye malı ithalatına dayanıyor.
(5) 2015 yılının ilk çeyreğinde GSYH 443,2 milyar TL olarak hesaplanmış. Bir önceki yılın aynı döneminde bu tutar 411,3 milyar TL idi. Buna göre nominal büyüme (enflasyondan arındırılmamış büyüme) yüzde 7,8 olmuş bulunuyor. Bunu enflasyondan arındırarak reel büyümeye bakarsak büyümenin yüzde 2,3 olduğunu görüyoruz. 2014 yılı ilk çeyreğinde yüzde 4,9 oranında büyümüş olan ekonomi bu yılın ilk çeyreğinde yüzde 2,3 büyümüş.
(6) 2015 yılı ilk çeyreğinde GSYH USD cinsinden alındığında 180,5 milyar dolar olarak hesaplanıyor. 2014 yılının ilk çeyreğinde GSYH 186 milyar dolardı. Buna göre GSYH 2015 yılının ilk çeyreğinde 2014 yılının ilk çeyreğine göre USD cinsinden yüzde 3 oranında küçülmüş bulunuyor.
Ekonomi TL cinsinden büyürken USD cinsinden küçülmesi yılın geri kalan bölümünde de devam ederse 2014 yılındaki 800 milyar USD’lik GSYH’ya erişmemiz mümkün olamaz. Gidiş bunun böyle olacağını ve yıllık GSYH’nın 750 milyar USD’ye gerileyeceğini, kişi başına gelirimiz de 10.000 USD’nin altına düşebileceğini gösteriyor.
Yapısal reformları yanlış anlamaya devam ettikçe, yapısal reform diye yapısal deform yapmayı sürdürdükçe orta gelir tuzağından çıkamayacağız.
Ek: GSYH’nın ve Büyümenin Hesaplanması
GSYH üç şekilde hesaplanır: Üretim yönünden, harcamalar yönünden ve gelir yönünden.
Üretim yönünden hesaplama: GSYHü = Tarımsal üretimin piyasa değeri + Sanayi üretiminin piyasa değeri + Hizmet üretiminin piyasa değeri + Diğer
Üretim yönünden hesaplama yapılırken nihai ürünlerin hesaba alınması gerekiyor. Bir başka deyişle eğer örneğin ekmeğin satış fiyatını alıyorsak o zaman onun içine giren un, su, elektrik gideri, doğalgaz gideri, fırının kira gideri, ekmekçinin ücreti veb ayrıca hesaba katılmayacktır. Çünkü hepsi ekmeğin satış fiyatının içindedir..
Harcamalar yönünden hesaplama: GSYHh = Özel nihai tüketim harcamaları + Özel yatırım harcamaları + Kamu kesimi harcamaları + (İhracat – İthalat) + Diğer
Gelirler yönünden hesaplama: GSYHg = Ücret gelirleri + Faiz gelirleri + Kâr gelirleri + Rant gelirleri + Diğer
Hangi yöntemle hesaplanırsa hesaplansın hepsi birbirine eşittir: GSYHü = GSYHh = GSYHg
GSYH büyümesi; ilgili dönemin GSYH’sının karşılaştırma yapılacak dönem fiyatlarıyla hesaba alınmasıyla bulunur. Eğer örneğin 2015 yılı ilk çeyreğinin büyüme oranını hesaplıyorsak şöyle bir formül kullanmamız gerekir:
GSYH Büyümesi2015IÇ = [(GSYH IÇ / 2015 IÇ Fiyatları) – GSYH 2014 IÇ)]} / GSYH IÇ
Türkiye 2015 yılının ilk çeyreğinde % 2,3 oranında büyümüş bulunuyor. Burada karşılaştırma bir önceki yılın ilk çeyrek GSYH’sıyla yapılıyor. Bunun ne anlama geldiğini yalnızca ekmek üreten ekonomi örneğiyle açıklayayım. 2014 yılının ilk çeyreğinde satış fiyatı 1 TL olan 1.000 ekmek üreten bu ekonominin 2014 ilk çeyreğindeki GSYH’sı 1.000 TL olmuş demektir. 2015 yılının ilk çeyreğinde 1.023 ekmek üretilmiş ve ekmek fiyatı da 1,10 TL’ye yükselmiş olsun. Bu durumda ilk çeyrekte bu ekonominin GSYH’sı (1.023 x 1,10 =) 1.125,3 TL olarak hesaplanacaktır. Bu, bize nominal GSYH’yı verir. Büyümeyi hesaplayabilmek için yukarıdaki büyüme formülünden giderek fiyat artışını gidermemiz gerekir:
GSYH Büyümesi2015IÇ = [(GSYH IÇ / 2015 IÇ Fiyatları) – GSYH 2014 IÇ)]} / GSYH IÇ
GSYH Büyümesi2015IÇ = (1.125,3 / 1,10) – 1.000) / 1.000 = % 2,3
Fiyat artışını giderdiğimizde ekonominin 2015 yılının ilk çeyreğinde, 2014 yılının ilke çeyreğine göre yüzde 1,5 büyümüş olduğunu görüyoruz.