Mahfi Eğilmez – 16.01.2015
İsviçre Merkez Bankası (İsviçre MB), İsviçre Frangı (CHF) için uyguladığı 1 Euro = 1,20 CHF tamponunu (bir çeşit sabit kur uygulaması) kaldırdığını, CHF’i Euro karşısında serbest bıraktığını açıklayınca piyasalar alt üst oldu. Bu işin perde arkasına bir bakalım. Aşağıdaki grafik 2005 yılından bu yana Euro/CHF paritesini ortaya koyuyor (Kaynak: ECB.)
1 Euro = X CHF olarak hazırlanmış olan bu grafiğe baktığımızda CHF’in, 1 Euro = 1,68 CHF paritesine ulaştığı 2007 yılından 2011 yılına kadar Euro’ya karşı bazen iniş çıkışlar yaşamış olsa da genel olarak değer kazandığını görebiliyoruz. CHF’in bu şekilde değer kazanması ihracatının en büyük bölümünü Euro Bölgesi ekonomilerine yapan İsviçre açısından sıkıntılı bir durum yaratıyor. Sıkıntı, 2011 yılında doruk noktasına çıkmış ve 1 Euro = 1,05 CHF’e kadar gerilemiş. Bu gelişme sonrasında ihracatçıya destek verebilmek üzere İsviçre Merkez Bankası 1 Euro = 1,20 CHF paritesini tampon nokta olarak belirlemiş ve bu pariteyi korumaya başlamış. Bunu başarabilmek için düzenli olarak Euro satın alarak piyasaya CHF vermiş. Böylece Euroyu kıtlaştırıp CHF’i bollaştırarak CHF’in Euro karşısında daha fazla değer kazanmasını engellemiş. Grafiğe bakarsak 2011’deki dip noktasından sonra İsviçre MB’nin yaklaşımının etkisiyle Euro/CHF paritesinin aşağı yukarı aynı düzeyde kalmaya devam ettiğini görebiliyoruz.
CHF ile Euro arasındaki parite böyle seyrederken CHF ile USD arasındaki parite de benzer yolda seyretmiş. 2007 yılında parite 1 USD = 1,22 CHF dolayında iken 2011’de 1 USD = 0,75 CHF düzeyine gelmiş. İsviçre MB’nın 1 Euro = 1,20 CHF paritesini tampon olarak açıklamasının ardından CHF kazandığı değeri kaybederek 1 USD = 0,90 CHF dolayında bir istikrara ulaşmış.
Geçtiğimiz bir ay içinde İsviçre MB’nı, 1 Euro = 1,20 CHF tamponunu kaldırarak CHF’i Euro karşısında serbest bırakmaya iten iki önemli gelişme oldu: (1) ABD ekonomisinin toparlanmaya devam etmesine karşılık Euro Bölgesi ekonomilerinin kötüye gitmesi sonucu USD, Euroya karşı hızla değer kazanmaya başladı. Euro/USD paritesi 1,16’ya kader geriledi. Bu gelişme Euro ile 1,20’lik bir tampon düzeyinde bulunan CHF’in USD’ye karşı Euro ile birlikte değer kaybetmesine yol açtı. (2) Avrupa Merkez Bankası’nın (AMB) parasal genişlemeyi artırmak için tahvil alımına devlet tahvillerini de katması isteğine Avrupa Adalet Divanı’ndan onay gelmesi bu isteğin yaşama geçirilmesini kolaylaştırdı. AMB’nin ilk toplantıda bu yönde karar alarak piyasaya süreceği Euro miktarını artırması bekleniyor. Bu durumda söz konusu Euro fazlasının İsviçre’ye girmesi ve İsviçre MB’nin bu girişle birlikte CHF’in değerlenmesini önlemek üzere Euro satın alımını artırması gerekiyordu. İsviçre MB, bu durumda CHF’i bir kenara bırakıp, Euro’yu USD’ye karşı savunur konuma gelecekti.
İsviçre’nin kendi katkısı dışında ortaya çıkan bu gelişmeleri para politikasıyla veya kur politikasıyla denetleme olanağı bulunmuyor. Bunu gören İsviçre MB, iki karar aldı: Bir yandan CHF’in Euro ile tampon ilişkisini kaldırdı ve CHF’i dalgalanmaya bıraktı, bir yandan da Euro bölgesinden İsviçre’ye akacak Euroları denetleyebilmek için faiz oranını % – 0,25’den – 0,75’e indirdi. İsviçre MB’nin bu adımları sonrasında CHF hem Euroya hem de USD’ye karşı değer kazandı. Bugün itibariyle 1 Euro = 1,01 CHF ve 1 USD = 0,87 CHF paritesinden işlem görüyor. Yani CHF hem Euro’ya hem de USD’ye karşı değer kazandı. İsviçre MB, İsviçreli ihracatçının aleyhine olacağı gerekçesiyle CHF’in değer kazanmasını istemediği halde niçin böyle bir karar aldı? Bunun yanıtı ‘arbitraj dolayısıyla zarar etmeyi önlemek için’ şeklinde verilebilir. Bunu bir örnekle açıklamaya çalışayım. Bir ay önceki (16 Aralık 2014) veriler şöyleydi:
1 Euro = 1,25 USD
1 Euro = 1,20 CHF
1 USD = 0,97 CHF
Buna göre 16 Aralık 2014’de 125 USD vererek 100 Euro alan bir Amerikalı o 100 Euro ile 120 CHF alıyordu. İsviçre MB’nin CHF’i serbest bırakmasından önce 14 Ocak 2015’de veriler şöyleydi:
1 Euro = 1,16 USD
1 Euro = 1,20 CHF
1 USD = 1,0 CHF
Buna göre 14 Ocak 2015’de 116 USD vererek 100 Euro alan bir Amerikalı o 100 Euro ile 120 CHF alabiliyordu. Yani İsviçre, Euro’ya dahil bulunmadığı, İsviçre ekonomisi Euro Bölgesi gibi sıkıntıda olmadığı halde CHF, Euro ile birlikte değer kaybeder konuma gelmiş ve arbitraja konu olmuştu. İsviçre MB, aldığı kararla, ihracatçıya sıkıntı yaratmış olsa da CHF’in Euro ile aynı kaderi paylaşmasını önlemiş oldu.
Dolara ve Altına Kaçış
İsviçre MB’nin bu kararı sonrasında Euro’dan kaçanlar USD ve altına sığındılar. Bu akım, hem USD’nin hem de altının değer kazanmasına yol açtı. Hem USD’nin hem altının değer kazanması Türk altın yatırımcısı için ideal olarak nitelenebilecek sonucu ortaya çıkardı. Altının ons fiyatı son bir haftada yüzde 1,5 değer kazanırken USD de TL’ye karşı yüzde 1,8 dolayında değer kazandı. Bu ikili değer kazanımı altının fiyatını Türkiye’de 90 TL/Gram düzeyinden 95 TL/Gramın üzerine taşıdı. Özetle İsviçre MB’nin bu kararı en çok Türk altın yatırımcısının yüzünü güldürdü.