Mahfi Eğilmez – 26.08.2013
Bir ekonomide iki alt denge vardır: İç ekonomik denge ve dış ekonomik denge. İç ekonomik denge ikiye ayrılır. İlki özel kesim dengesidir. Tasarruf (S) yatırım (I) dengesi de denilen bu dengeyi şöyle gösterebiliriz:
(S – I)
İç dengenin ikinci alt dengesi kamu kesimi gelir (T) ve kamu kesimi gider (G) dengesidir. Bütçe dengesi de denilen bu dengeyi şöyle yazabiliriz:
(T – G)
Bu iki alt dengenin toplamı bize iç ekonomik dengeyi verir:
(S – I) + (T – G) = İç ekonomik denge
Dış dengeyi, yurtdışı yerleşiklerden elde edilen döviz gelirleriyle (X) yurtdışı yerleşiklere ödenen döviz giderlerinin (M) farkı olarak gösterebiliriz:
(X – M) = Dış ekonomik denge
Bir ekonomide iç ve dış ekonomik dengeler birbirine eşittir. Ya da aynı anlama gelmek üzere iç ve dış ekonomik dengelerin toplamı sıfıra eşittir. :
(S – I) + (T – G) = (X – M)
(S – I) + (T – G) toplamı yani iç ekonomik dengenin toplamı eksi ise yani iç ekonomik denge açık veriyorsa o zaman (X – M) yani dış ekonomik denge de o kadar açık veriyor demektir.
Bu üç dengeden birisinin açık olduğu duruma tekil açık, hem kamu kesimi iç dengesinin hem de cari açığın olduğu duruma ikiz açık deniyor. Ben, bunlara özel kesim açığının da eklendiği duruma üçüz açık adını veriyorum. Örneğin Çin, Almanya ve Japonya’da yalnızca bütçe açığı yani tekil açık var. Buna karşılık ABD, İngiltere ve Fransa’da hem bütçe açığı hem de cari açık yani ikiz açık durumu söz konusu. Türkiye ve Polonya’da ise üçüz açık geçerli.
Bu analizi 2012 yılsonunda gerçekleşen Türkiye değerlerine uygularsak karşımıza şu tablo çıkıyor (cari denge dolarla ifade edildiği için ötekiler de ortalama kurla dolara çevrilmiştir.)
(S – I) + (T – G) = (X – M)
(- 30,9 + (- 16) = (- 46,9)
Buna göre Türkiye ekonomisi 2012 yılında, özel kesim dengesi açığı, bütçe açığı ve cari açıkla karşılaşarak üçüz açık yaşamıştır.
Bu denklemi 2013 yılı için (OVP tahminlerini esas alarak) yazarsak şöyle bir denkliğe ulaşabiliriz:
(- 42 ) + (-19) = (- 61)
Türkiye, 2013 yılında da üçüz açık olgusunu yaşamaktadır.
Türkiye, bu konuda son yıllarda yalnızca kamu kesimi açığını düşürmek konusunda başarılı olmuş ve ne yazık ki onu da özelleştirme gelirleri gibi geçici gelirlerle sağlamıştır.
Üçüz açık genellikle iç tasarrufları yetersiz olduğu halde potansiyelinin üzerinde büyümeye çalışan ekonomilerde ortaya çıkıyor.
Üçüz açık bir ekonomi için her türlü krize açıklık anlamına gelir. Ve bir atasözü der ki “Sırça köşkte oturuyorsan komşuna taş atma.”