Futbol ekonomisi, milyarlarca euroluk gelirler yaratan bir sektör olarak karşımızdadır. Sadece Avrupa futbolunun ekonomisi 28,4 milyar euro büyüklüğündedir. Bugün gelinen noktada futbol, üç milyarın üzerinde insandan ilgi gören bir spor dalı halini aldı.
Türkiye’de, 11 Eylül Cuma günü 2020-2021 sezonu başlamış olacak. Yazımda, yeni sezonla birlikte futbolun finansman kaynaklarında, coronavirüs sebebiyle yaşanması muhtemel gizli ve açık değişiklikleri ele aldım. Tüm dünyayı etkisi altına alan, bir çok sektörü olumsuz yönde etkileyen Covid-19’un futbol ekonomisini ne kadar etkileyebileceğini irdeledim.
1959 yılında Milli Lig adıyla başlayan Süper Lig’de gelirlerin büyük bölümünü dört büyük takım olarak adlandırılan Galatasaray, Beşiktaş, Fenerbahçe ve Trabzonspor paylaşmaktadır. Fakat görünen o ki, coronavirüs sonrası oluşan “yeni” ekonomik dengeler bu durumu değiştirecektir.
Öncelikle futbolun finansman kaynaklarına bakalım.
Maç Günü Gelirleri
Maç günü gelirleri, endüstriyel futbola geçilmeden önce, futbol ekonomisinin en önemli gelir kalemi idi. Maç günü stada gelen taraftardan elde edilen bilet gelirleri, satılan lisanslı ürünler ve stadyum içi satışlar maç günü gelirlerini ifade etmekte idi. Bu sebeple kulüpler stat kapasitelerini arttırarak gelirlerini arttırmayı hedeflerdi. Örneğin, Real Madrid kulübü 1947 yılında 25.000 kişilik stadının kapasitesini 100.000 kişiye çıkartarak maç günü gelirlerini arttırmıştır. Aşağıdaki tablo, toplamı 426,5 milyon TL olan, dört büyük takımın 2018 – 2019 yılında (Covid-19 öncesi son sezon) elde ettiği maç günü gelirlerini göstermektedir.
Ekonomik getiri bakımından en önemli gelirlerden olan stadyumlar, Türkiye’de de artık Avrupa kulüplerinde olduğu gibi kapasiteleri yüksek hale getirilmiştir. Böylece, maç günü gelirleri Türkiye’de de oldukça artmıştır. Türk futbolunun 2019 yılına kadar son üç sezonu göz önüne alındığında yenilenmiş ya da en baştan inşa edilen stadyumlarla maç günü gelirlerinin sağladığı kaynak, 2019 yılında 491,1 milyon TL’ye ulaşmıştır.
Yayın Hakkı Gelirleri
Futbolun bir endüstri haline gelmesiyle yayın hakkı gelirleri maç günü gelirlerini geçerek en önemli gelir kaynağı haline gelmiştir. Son 15 yıldır hayatımızın vazgeçilmez bir unsuru haline gelen dijital mecraların da katkısıyla futbol kulüplerinin finansmanlarının en önemli kısmını yayın hakları oluşturmaktadır.
1990’larda Süper Lig maçları kulüplerin yaptığı özel anlaşmalar kapsamında farklı kanallarda yayınlanmaktaydı. Süper lig maçlarının yayın hakları için ilk ihale 1996-1997 sezonu öncesi yapılmış ve elde edilen gelirin kulüpler arasında belirli oranlarda paylaştırılması sağlanmıştır. Türkiye’de 1996-1997 sezonunda yıllık 40 milyon dolara ihale edilerek başlayan futbol maçlarının yayın hakkı, günümüze kadar geçen süreçte 500 milyon dolar olmuştur. 2017-2022 yılları arasını kapsayan sözleşme ile Türkiye Süper lig yayın hakkı 500 milyon dolar karşılığında Beinsports’a verilmiştir.
Sponsorluk Gelirleri
Sponsorluk gelirleri ile kulüplerin uluslararası müsabakalara katılması ve kendi liglerindeki başarısı doğru orantılıdır. Sponsor işletmeler, toplum tarafından sevilen, yaygın bir taraftar kitlesi olan ve olumlu bir imaja sahip kulüplere yönelmektedirler. Uluslararası düzeyde yarışacak ve kendi ligini iyi bir dereceyle tamamlamış takımlar yatırımcıları çekmektedir. Bu nedenle bir futbol kulübünün UEFA Şampiyonlar Ligi’ne veya UEFA Avrupa Ligi’ne katılması son derece önemlidir.Futbol kulüplerinin sponsorluk türleri, forma reklam sponsorluğu, isim ve stad sponsorluğudur. Aşağıdaki tablo 2018-2019 yılları arasında dört büyük kulübün sponsorluklardan elde ettiği gelirleri göstermektedir.
Sonuç ve Değerlendirme
Covid-19, pek çok sektörü olumsuz etkilediği gibi, futbol ekonomisini de olumsuz etkilemiştir. Bu olumsuz etkiler, futbol ekonomisinde her geçen gün daha fazla hissedilir hale gelmiştir. Son yıllarda ekonomileri alarm veren kulüplerin bilançoları, virüsün etkileriyle daha da kötüleşmektedir.
Maç günü gelirleri 2020 yılının başından itibaren kulüpler için artık bir gelir kalemi olmaktan çıkmıştır. Zira maçlar 2019-2020 sezonunun ikinci yarısından bu yana seyircisiz oynanmaktadır. Bir kaç gün önce TFF’nin aldığı karara göre de 2020-2021 sezonun ilk yarısı seyircisiz oynanacaktır. Bunun anlamı, 2020 yılının tamamında futbol kulüpleri gelir tablolarında, maç günü gelirlerine yer veremeyecekleridir. Tüm gelirler içinde sahip olduğu pay yukarıda ifade edilmiştir, bu kayıp futbol kulüpleri için çok önemli bir kayıptır. Öyle ki, kararın açıklandığı ve Kamuoyu Aydınlatma Platformuna iletildiği dakikalarda dört büyük kulübün borsadaki hisseleri yaklaşık yüzde 5 kayıp yaşamıştır.
Yazının başında ifade edildiği gibi coronavirüsün bir de gizli ekonomik etkisi bulunmaktadır ki o da, seyircisiz oynamanın takımların dengelerini birbirine yaklaştırdığıdır. Dengelerin birbirine yaklaşması tabi ki sadece dört büyük kulüp açısından olumsuz etki yapabilir. Süperlig’in diğer takımları için ise ekonomik anlamda bir gelişme dönemi olacaktır. Örneğin, 2020 yılında seyircisiz oynamayı avantaja dönüştüren Medipol Başakşehir şampiyon olmuştur. Bir futbol yorumu yapacak değilim, ilgilendiğim kısım ekonomik boyuttur. Maçlar her zamanki gibi seyircili oynansa belki de yıllardır olduğu gibi yine 4 büyük takımdan biri şampiyon olacaktı ve gelirlerini arttırmaya devam edeceklerdi. Maç günü gelirlerini kaybeden özellikle dört büyük futbol kulübü, şampiyonlukları da kaybederse gelir tablolarında ciddi miktarda azalma yaşayacaktır. Şampiyon olan takımın UEFA Şampiyonlar Ligi’nden elde edeceği gelirden mahrum kaldığı gözönünde bulundurulduğunda bu azalmanın daha da derinleşeceği görülecektir. Bu noktada futbolun ekonomik dengeleri yeniden düzenlenecektir.
Sonuç olarak, ekonomik dengelerin yeniden şekilleneceği bir yıl veya yıllar futbol kulüplerini beklemektedir. Futbol ekonomisine 2020 yılı başında covid-19 tanısı konmuş ve futbol ekonomisi bugünlerde tıp tabiriyle “entübe” duruma gelmiştir. “Türk futbol ekonomisi virüsü yenebilecek mi?” sorusunun cevabını hep birlikte izleyip göreceğiz.
İsmail CEBECİ
Bağımsız Denetçi Yardımcısı
E-mail: cbcisml@gmail.com
Twitter : @cbcisml
1 – www.marketingturkiye.com.tr
2 – www.dergipark.org.tr