Enflasyon düzeltmesi mali tabloların düzenlendiği tarihteki satın alma gücü ile temsil
edilmesini ifade eder. Bu bir değerleme işlemidir.
Enflasyon düzeltmesi bu etkiyi BİLANÇO için parasal olmayan kıymetlerin düzeltmesi ile sağlamaktadır. Enflasyon düzeltmesi; parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının düzeltme katsayısı ile çarpılması suretiyle malî tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanmasıdır.
Enflasyon düzeltmesi bir değerleme hükmüdür ve vergi matrahının tespiti için iktisadi kıymetlerin değerinin tespit işlemidir. ZORUNLUDUR.
Enflasyon düzeltmesi kısmi düzeltme olan LİFO, maliyet artış fonu, yeniden değerleme gibi bazı enflasyonist uygulamaların tamamı yerine 2003 yılında Geçici 25. Madde, 2004 yılı için ise VUK Mük. 298. Madde ile hayatımıza girmiştir.
Fakat eski düzenlemelerin olmaması mükelleflere vergi yükü anlamında daha çok zararlar vermiştir. 2018 ve 2021 çıkan yeniden değerlemeler ise ayrıca %5 ve %2 vergi yükü getirmiştir.
Şirket aktifini bir kaynak; pasifi (özkaynak dahil) borç olarak düşünürsek aktifin pasifi ödeme gücü olarak görebiliriz. Zamanla özellikle aktif değerlerde satın alma gücü gerçek değerden uzaklaştığından, pasifteki borçları karşılayamadığını görebilirsiniz. Bu durum mali tabloların ödeme/karşılama gücünü ortadan kaldırmıştır.
Enflasyon düzeltmesi “çoğunlukla” peşin/avans niteliğindeki bir vergidir.
Enflasyon düzeltmesi «çoğunlukla» ilk başta vergi ödeten bir sistemdir.
Parasal olmayan kıymetlerin değerlerinin enflasyon düzeltmesi ile artırılması 2024/1. Geçici vergi dönemiyle beraber enflasyon düzeltme karı yaratarak bu kar %25 genel oranda vergiye tabi olacaktır. Enflasyon düzeltmesinin nihai planda etkisi nötr dür. Çünkü stokların maliyet/gider yazılması ile veya kıymetlerin amortismanı veya satışı ile kendisini toplamda nötr hale getirmektedir. Örneğin 1.000.000 TL düzeltme karı vergi ödetirken, bu maliyet artışı realize olduğunda gider yazılarak matrahı düşürecektir.
Bu nedenle stok devir hızı yavaş, amortisman süreleri uzun şirketler uzunca bir süre vergi yükü ile karşılacaklardır. Tam tersi stok devir hızı yüksek ve/veya amortisman süresi kısa olanlar bu etkiyi kısa sürede atlatacaklardır.
2020 yılından itibaren şirketlerin borçlanma eğilimi artmıştır. Bu nedenle aktifi karşılayan pasif taraf genelde özsermaye yerine borçlanma ile gerçekleştiğinden mükelleflerin düzeltme ile vergi ödeme riski iyice artmıştır. Borçlanma eğiliminde olan mükelleflerin bir de vergi yükü ile karşılaşması oldukça muhtemel bir durum olmuştur.
2005 Ocakta Yİ ÜFE 114,83; 2023 Kasımda 2.882,04 olmuş ve 25 kat artmıştır. Yapılan işlemler enflasyon düzeltmesi değil, ona benzemeye çalışan bir düzeltme işlemidir. Gerçeklikten tamamen kopuktur.
Düzeltme ile banka ve finansla kurumlara karşı kredi yeterliliği açısından aranan bazı
rasyolar olumlu olacak şekilde sonuçlanabilecektir.
2004 Aralık ayında 1.774.568 gelir vergisi mükellefi varken 2023 Kasım ayında 2.478.354 olmuştur. 700.000 mükellef artışı var. Kurumlar vergisi mükellefi ise 2004 Aralıkta 632.093 iken; 2023 Kasımda 1.138.735 olmuştur. 500.000 kurumlar vergisi mükellefi artmıştır. Bu mükellefler 2003/2004 yıllarında düzeltme yapmayanlar. Ne kadarının bilanço esasına tabi olduğu açık değildir.
Kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri fiyat endeksindeki artışın, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100’den ve içinde bulunulan hesap döneminde % 10’dan fazla olması halinde malî tablolarını enflasyon düzeltmesine tâbi tutarlar. Enflasyon düzeltmesi uygulaması, her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi halinde sona erer.
Tam veya dar mükellef ayrımı yoktur; bilanço esasında olanları zorunlu olarak kapsamdadır. Mükellef kapsamı (Tam Ve Dar) ve endeksleme uygulaması ve ayrılması gerekirken süresinde ayrılmamış amortismanlar açısından yeniden değerleme uygulamalarından farklıdır.
Parasal kıymetler; Türk Lirasının değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kaldığı halde satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetleri (Yabancı paralar da parasal kıymet olarak dikkate alınır.).
Parasal olmayan kıymetler (düzeltilecek kıymetler) ise Türk Lirasının değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kaldığı halde satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre aynı kalan kıymetlerdir. Bu kıymetler enflasyon düzeltmesinin özünü oluşturmaktadırlar.
VUK geçici 33. maddesi gereğince 31/12/2023 tarihli (kendilerine özel hesap dönemi tayin edilenlerde 2024 yılında biten özel hesap dönemi sonuna ait) bilançonun, izleyen geçici vergi ve hesap dönemlerinde ise düzeltme şartlarının gerçekleşmesine/varlığına bağlı olarak geçici vergi ve hesap dönemleri sonuna ait bilançoların mezkûr enflasyon düzeltmesine tabi tutulması, anılan mükellefler için zorunluluk olup, uygulama açısından mükelleflerin herhangi bir seçimlik hakları bulunmamaktadır.
İzlenecek Yol:
ENFLASYON DÜZELTMESİ TEMEL İLKELER
Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğu tespit edilecektir.
Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları (düzeltmeye esas tutarları) bulunacaktır.
Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde düzeltmeye esas tarihleri ve düzeltme/taşıma katsayıları belirlenecektir.
Tespit edilmiş düzeltmeye esas tutarlar ait oldukları düzeltme/taşıma katsayılarıyla
çarpılacak ve parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmiş tutarları hesaplanacak ve
düzeltilmiş değerler ile düzeltme öncesi değerler arasındaki enflasyon farkları
kayıtlara alınacaktır.
Parasal olmayan kıymetler düzeltilmiş değerleriyle, parasal kıymetler ise
düzeltmeye tabi tutulmaksızın mali tabloda gösterilecektir.
• Mükellefler yabancı para üzerinden yapmış oldukları işlemlerini 213 sayılı Kanunun mevcut hükümleri doğrultusunda değerlemeye devam edecekler, bunlar için ayrıca düzeltme yapmayacaklardır.
Karşılık hesapları bağlı oldukları iktisadi kıymete göre parasal ya da parasal olmayan ayrımına tabi tutulacaktır. Bir başka ifadeyle, bunların karşılık olarak ayrıldığı kaynağın, parasal olan veya olmayan kıymet olup olmamasına göre, enflasyon düzeltmesinde dikkate alınması gerekir. Düzeltme işlemine tabi olacak karşılıklar da 213 sayılı Kanun hükümlerine göre ayrılması mümkün olan karşılıklardır.
İşletmelerin aktifinde bulunan yabancı para cinsinden hisse senetleri, iştirakler ve avansların, 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 nci maddesinin (A) fıkrasının (8) numaralı bendinin verdiği yetkiye istinaden, düzeltme tarihindeki döviz kuru ile düzeltilmeleri uygun görülmüştür.
%100 ve %10 olan şartlar sağlandığı sürece mükellefler, geçici vergi dönemlerinin sonu itibarıyla mali tabloları düzenlemek ve enflasyon düzeltmesi yapmak zorundadırlar. Geçici vergi dönemlerinde yukarıda belirtilen oranların tespitinde, son üç hesap dönemi yerine üçer aylık dönemlerin son ayı dâhil önceki otuz altı ay ve içinde bulunulan hesap dönemi yerine son on iki ay dikkate alınacaktır.
Bir hesap dönemi içindeki geçici vergi dönemlerinin herhangi birinde düzeltme yapılması halinde takip eden geçici vergi dönemlerinde ve içinde bulunulan hesap dönemi sonunda da düzeltme yapılacaktır.
Enflasyon düzeltmesi, kollektif, adî komandit ve adî şirketler dâhil kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri tarafından yapılır. Bilanço esasına göre defter tutan kollektif, adî komandit ve adî şirketlerde enflasyon düzeltmesi bu şirketlerin bilançoları nezdinde yapılır. Kurumlar vergisi mükellefi olan iş ortaklıklarının da bilançoları enflasyon düzeltmesine tabi tutulur.
Yeni işe başlayan mükelleflerin enflasyon düzeltmesine tabi olup olmadıkları da genel esaslara göre belirlenir. Bu mükelleflerde enflasyon düzeltmesi hükümlerinin uygulanmasında işe başlanılan tarihin bir önemi bulunmamaktadır.
KİMLER ENFLASYON DÜZELTMESİ YAPAMAZLAR/İHTİYARİ OLANLAR
Kazançlarını işletme hesabı esasına (zirai işletme hesabı dâhil) göre tespit eden mükellefler ile serbest meslek kazanç defteri tutan serbest meslek erbabı mükellefler enflasyon düzeltmesi yapamazlar. Ancak, amortismana tâbi iktisadi kıymetlerini bu Tebliğe göre düzeltilmiş tutarları üzerinden amortismana tâbi tutabilirler.
Aşağıda yer alan mükellefler de, enflasyon düzeltmesi yapamazlar:
1- Kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına izin
verilen mükellefler,
2- Kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına izin verilen, ancak Türk para birimiyle kayıt yapmaya dönen mükelleflerden, Türk para birimiyle kayıt yapmaya başlanılan hesap döneminden itibaren üç hesap dönemi geçmemiş olanlar. 3-Bilanço esasına göre defter tutmayan gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri.
Makalenin tamamı için tıklayın.
Ali Çakmakçı