Mahfi Eğilmez – 21.06.2017
Crypto; Türkçe’ye gizli, saklı, gizlenen, şifre olarak çevrilebilen bir sözcük. Currency ise para birimi anlamına geliyor. Bu ikisinin birleşimiyle yaratılmış olan cryptocurrency deyimi de gizli para birimi anlamına geliyor. Cryptocurrency; internet aracılığıyla kullanılan, hiçbir merkezi otoriteye ya da aracı kuruma bağlı olmayan, sanal para birimi. Bu sanal para birimiyle kişiler ya da kurumlar tıpkı gerçek parayla yaptıkları gibi harcama yapabiliyor ya da para kabul edebiliyor. Cryptography; zorunlu, vazgeçilmez bilgilerin, bilgisayarda korumalı olarak saklanması demek. Cryptography kullanılarak saklanan bilgilere ulaşılması ve onların ele geçirilmesi, kötüye kullanılması son derecede zorlaşıyor.
Piyasada bugün itibariyle birden fazla cryptocurrency çeşidi var: En bilinenleri Bitcoin. Litecoin, Namecoin, PPCoin, Dogecoin, Devcoin, Primecoin gibi adlar altında işlemde bulunanları da var. Gizliliği, söz konusu para birimlerinin sanal olmasından kaynaklanıyor. Yani bu para birimleri Dolar gibi, Euro gibi TL gibi basılı halde fiziksel olarak bulunmuyor, bilgisayar kaydı olarak bulunuyor.
Cryptocurrency’lerin değerli madenler gibi maden değerinden ya da kağıt para gibi devlet itibarından kaynaklanan bir değeri yok. İnsanların onu bir değiş tokuş aracı olarak kabul etmelerinden kaynaklanan bir değeri var. Değeri, tıpkı diğer para birimlerinde olduğu gibi, piyasada anlık olarak arz ve talep koşullarına göre belirleniyor.
Cryptocurrency’lerin ilki olan Bitcoin, 2009 yılı başında Satoshi Nakimoto tarafından ilk kurulduğunda (bu arada bu kişinin gerçek olup olmadığı bilinmiyor) 21 milyon adet ile sınırlı olarak kuruldu. 21 milyon adetlik sınır bir nevi altın karşılığı para gibi bir sınırlama getirmeyi amaçlıyor. Bugüne kadar dolanıma çıkan Bitcoin miktarı 16 milyon adet dolayında bulunuyor. Bitcoin satan internet sitelerinden para karşılığı satın almak mümkün. Bitcoin’in kuru da tıpkı ulusal paraların birbiri karşısındaki kuru gibi arz ve talebe göre piyasada belirleniyor. Bu yazıyı ilk yazdığım tarih olan 22 Kasım 2013’de 1 Bitcoin 830 USD ediyordu, bugün 1 Bitcoin 2.690 USD (ya da 9.497 TL) ediyor. Bitcoin 8 basamağa kadar bölünebiliyor. Bitcoinin milyonda birine (0.00000001) Satoshi deniyor. 21 milyon Bitcoin’in dolaşımda bulunan 16 milyonunun değeri 43 milyar Dolar ediyor. Bir karşılaştırma yapabilmek için dolaşımda bulunan USD miktarının 1,5 trilyon dolar dolayında olduğunu belirtelim.
Kişiler, internette oluşturdukları sanal cüzdanlarda cryptocurrency paralarını saklayabiliyor ve bu cüzdanlar aracılığıyla işlem yapabiliyor. Bu cüzdanlar için kişilerin bilgilerine gerek duyulmuyor. Yani cryptocurrency’yi reel paradan farklı kılan en önemli şey kişilerin kimliklerini açıklamadan para işlemleri yapmalarına olanak sağlaması. Mal ve hizmet alımlarında, yatırımlarda, para kabullerinde kişilerin isimlerinin açıklanması gerekmiyor.
Cryptocurrency’nin reel paralardan en belirgin üstünlüğü herhangi bir ülkenin merkez bankasına bağlı olmadığı için hiçbir ülkenin ekonomik durumundan etkilenmemesi. Ayrıca kime ait olduğu bilinmediği ve bir merkezi otorite tarafından izlenip denetlenmediği için cryptocurrency ile açılmış hesapların dondurulması, el konulması gibi bir tehditle karşılaşması da söz konusu değil. Kimlik bilgilerinin gizliliği, bir otoritenin denetimi altında bulunmayışı, sistemi, her türlü yasa dışı finansal transfer konusuna açık hale getiriyor.
Diyelim ki bir ödeme yapacaksınız ve bunu cryptocurrency’lerden birisiyle yapmak istiyorsunuz. Öncelikle ilgili cryptocurrency için bir sanal cüzdan oluşturmanız gerekiyor. Cüzdanı şifrelemek çok önemli çünkü şifreleme yapılmadığı takdirde hırsızlığa açık bir cüzdan halinde kalabilir. Bu aşamadan sonra artık cryptocurrency alıp göndermek mümkün hale geliyor. Gereken bu adımları tamamlayıp sanal cüzdanı oluşturduktan sonra cryptocurrency satan internet sitelerinden birisinden bu sanal parayı satın alarak bunu sanal cüzdanınıza yerleştirip bu cüzdandan ödemenizi yapabilirsiniz. Bu tür bir ödeme yaptığınızda kime, ne zaman ve ne kadar ödeme yaptığınız izlenemiyor. Benzer bir biçimde başkası size bu şekilde ödeme yaparsa bu da izlenemiyor.
Kara paraya altyapı oluşturduğu gerekçesiyle hükümetlerce soğuk yaklaşılmasına karşın cryptocurrency kullanımı giderek yaygınlaşıyor.
BDDK’nın konuyla ilgili 2013 tarihli basın açıklaması: