25 yılda borsada çok şey yaşandı.
İMKB 25 yıllık geçmişinde, dönemin yurt içi ve yurt dışındaki en belirgin politik ve ekonomik gelişmelerine göre seyir izlerken, sevinç ve hüzünlerin en uçta yaşandığı anlara tanık olundu.
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) 100 Endeksinin 25 yıl boyunca gösterdiği günlük hareketlerden yola çıkarak yapılan hesaplamalara göre, günlük bazda en fazla artış yüzde 19.45 ile 5 Aralık 2000 Salı günü yaşandı. O tarihte IMF ile yapılacak görüşmeler sonucunda sağlanacak olan kredi miktarının 10 milyar dolar olduğu yönündeki haberler tarihi yükselişte etkili olurken, Demirbank’ın Fon’a devrine ilişkin gelişmeler piyasanın olumlu havasını bozamamıştı.
İMKB ikinci en büyük çıkışını, yine bundan bir gün sonra 6 Aralık 2000 Çarşamba günü yüzde 18,64 ile sağladı. Bu yükselişte de yine IMF’den gelen kredi ve destek haberleri etkili oldu. Borsada üçüncü en büyük artış 18 Eylül 1998 Cuma günü yüzde 16,93 olarak gerçekleşti. Bunu sırasıyla 4 Ocak 2000 Salı günü yüzde 15,15, 27 Nisan 2001 Cuma günü yüzde 13,53, 27 Ocak 1997 Pazartesi günü yüzde 13,05, 19 Eylül 2008 Cuma günü yüzde 12,89 ve 13 Aralık 1999 Pazartesi günü yüzde 12.59’luk değer artışı izliyor.
EN BÜYÜK DÜŞÜŞLER
Borsa, dalgalı kura geçiş kararından bir gün önce 21 Şubat 2001’de yüzde 18,11 ile tarihinin en büyük düşüşünü yaşadı. 11 Kasım 1998’de işadamı Korkmaz Yiğit’in, dönemin Başbakanı Mesut Yılmaz, Devlet Bakanı Güneş Taner ve işadamı Kamuran Çörtük hakkında ağır ithamlar içeren kasetlerinin yayımlanmasının ardından, endeksin günlük kaybı yüzde 14,93’e ulaşmıştı.
19 Şubat 2001 tarihinde de dönemin Başbakanı Bülent Ecevit’in Milli Güvenlik Kurulu toplantısını terk etmesinin ardından yaptığı açıklama Borsa’da deprem etkisi yaratarak, hisse senetlerinin yüzde 14,62 değer yitirmesine neden olmuştu.
Borsa, 11 Eylül 2001 tarihinde ABD’de yaşanan terörist saldırılardan sonra 1 gün kapalı kalmış, açıldığı 13 Eylül 2001 tarihinde de yüzde 8,93 değer yitirmişti. 14 Eylül’deki yüzde 6,24 düşüşle birlikte 11 Eylül’ün piyasaya 2 günlük etkisi, yüzde 14,61 olarak gerçekleşmişti. Borsa 20 Kasım 2003 tarihinde de, İstanbul’da yaşanan terör saldırılarının ardından hızla gerilemiş, 1. seansın sonlarına doğru işleme kapatılan İMKB’de kayıp 1,162.67 puan ve yüzde 7,37 düzeyinde gerçekleşmişti.
3 Mart 2003 tarihinde ise Türkiye’de yabancı asker bulundurma ve yurt dışına asker gönderme konusunda hükümete yetki veren tezkerenin TBMM’de kabul edilmemesinin ardından İMKB Ulusal 100 Endeksi’nin günlük bazdaki kaybı 1,445.56 puan ve yüzde 12,49 olarak belirlenmişti.
Ayrıca koalisyon hükümeti içindeki politik gelişmeler ve bankacılık operasyonunun yaşandığı 6-11 Temmuz 2001 tarihleri arasında İMKB Ulusal 100 Endeksi, toplam yüzde 21,88 kayıp yaşamıştı.
ERİŞİLMESİ GÜÇ REKORLARA İMZA ATTI
Geride kalan 25 yıl içinde İMKB 100 Endeksinin yıllık bazda en fazla artış gösterdiği yıl yüzde 493,07 ile 1989 olurken, en çok kayıp yüzde 51,63’le 2008 yılında yaşandı.
Borsanın 25 yıllık performansına bakıldığında 18 yıl artışla tamamlanırken, 7 yıl sonunda değer kaybı gerçekleşti. 1989 yılındaki artışın ardından en yüksek oranlı yükselişler, yüzde 485,42 ile 1989, yüzde 416,53 ile 1993, yüzde 293,89 ile 1987 ve yüzde 253,63 ile 1996 yıllarında oldu.
En büyük yıllık düşüşlere baktığımızda ise, 2008’in ardından 1988 yılı, yüzde 44,44 ile en büyük kaybın yaşandığı ikinci yıl oldu. Yüzde 37,95 ile 2000 yılı üçüncü, yüzde 24,76 ile 2002 yılı dördüncü ve yüzde 24,72 ile 1998 yılı beşinci sırada yer aldı. Değer kaybı yaşanan diğer iki yıl ise yüzde 8,35 ile 1992 yılı ve yüzde 1,66 ile 2006 yılı olarak kayıtlara geçti.
BORSA TARİHİNDEKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER
İMKB tarihindeki önemli dönüm noktaları ve gelişmeler şöyle:
1985
—-
Mart: İMKB Başkanlığı’na Muharrem Karslı atandı.
Aralık: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nın Muharrem Karslı Başkanlığında açıldı.
1986
—-
Ocak: 3 Ocak’ta Cağaloğlu’ndaki binada alım satımın başlaması. İlk işlem günü.
1987
—-
Ekim: Daha önce haftalık olarak hesaplanan Borsa endekslerin günlük olarak hesaplanmaya başladı.
Kasım: Borsa, Karaköy’deki yeni binaya taşındı ve işlemler pano sisteminde gerçekleştirilmeye başlandı.
1989
—-
Temmuz: Takas ve Saklama Merkezi kuruldu.
Ağustos: Yabancı yatırımcılara Türkiye’deki her türlü menkul kıymete yatırım yapma ve karlarını transfer etme imkanı veren 32 sayılı Kararname yayımlandı.
1990
—-
Mart: İMKB Başkanlığı’na Yaman Törüner atandı.
1991
—-
Haziran: Tahvil ve Bono Piyasası kurularak Kesin Alım-Satım Pazarı faaliyete başladı.
1992
—-
Ocak: Takas ve Saklama Merkezi ayrı bir şirket haline dönüştürüldü.
Şubat: Borsa kotundaki özel sektör tahvilleri ile gelir ortaklığı senetleri, Tahvil ve Bono Piyasası Kesin Alım-Satım Pazarı’nda işlem görmeye başladı.
Ekim: İMKB, Dünya Borsalar Federasyonu’na (WFE, önceki ismi FIBV) tam üye olarak kabul edildi.
1993
—-
Ocak: Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı ve Yeni Hisse Pazarı kuruldu.
Şubat: Tahvil ve Bono Piyasası Repo-Ters Repo Pazarı faaliyete başladı.
Ekim: İMKB, SEC (U.S. Securities and Exchange Commission) tarafından yatırım yapılabilir yabancı borsa olarak tanındı.
Aralık: Bilgisayarlı alım-satım sistemine 50 şirketle başlandı.
1994
—-
Nisan: İMKB Başkanlığına Tuncay Artun atandı.
Temmuz: Birincisi 10:00-12:00, ikincisi 14:00-16:00 saatleri arasında olmak üzere seans sayısı 2’ye, günlük işlem süresi toplam 4 saate çıkarıldı.
Temmuz: Takas süresi iki güne (T+2) çıkarıldı.
Kasım: Tam otomasyon. Tüm hisse senetlerinde bilgisayar ortamında alım satıma başlandı.
Aralık: Ulusal Pazar kuruldu.
1995
—-
Ocak: Bölgesel Pazarlar ve Toptan Satışlar Pazarı oluşturuldu.
Mart: İMKB Takas ve Saklama A.Ş. tarafından müşteri bazında saklama hizmeti verilmeye başlandı.
Nisan: Yeni Şirketler Pazarı faaliyete geçti.
Mayıs: İMKB İstinye’deki binasına taşındı.
Mayıs: Avrasya Borsalar Birliği (FEAS), İMKB başkanlığında, 12 üyeyle kuruldu.
Mayıs: İMKB, Japon Aracı Kurumlar Birliği (JSDA) tarafından yatırım yapılabilir yabancı borsa olarak tanındı.
Temmuz: İMKB Takas ve Saklama A.Ş. banka statüsüne geçti.
1996
—-
Ocak: Tahvil ve Bono Piyasası Devlet İç Borçlanma Senetleri Endeksleri hesaplanmaya başlandı.
Eylül: Takasbank bünyesinde Ödünç Menkul Kıymet ve Menkul Kıymet Kredi işlemlerine başlanarak, Borsa Para Piyasası kuruldu.
Kasım: Gözaltı Pazarı kuruldu.
Aralık: Uluslararası Pazar bünyesinde Uluslararası Tahvil ve Bono Piyasası kuruldu.
1997
—-
Ocak: Mevcut endekslerin adları değiştirilerek, endeks değerinden iki sıfır atıldı ve yeni endeksler hesaplanmaya başlandı.
Şubat: Uluslararası Pazar bünyesinde kurulan Uluslararası Tahvil ve Bono Piyasası’nda T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından yurt dışında satılmak üzere çıkarılan 40 adet uluslararası tahvilin kota alınmasıyla işlemlere başlandı.
Temmuz: Uluslararası Pazar bünyesinde Depo Sertifikaları Piyasası kuruldu.
Ekim: İMKB Başkanlığı’na Osman Birsen adandı.
1999
—-
Ocak: İMKB Ulusal-100 Endeksi avro bazlı olarak hesaplanmaya başlandı.
Mayıs: Müşteri İsmine Saklama Sistemi uygulanmaya başlandı.
”Elektronik Rapor Dağıtımı (ERD)” projesi kapsamında Hisse Senetleri Piyasası ile Tahvil ve Bono Piyasasında gerçekleşen işlemlere ait dökümler internet aracılığıyla üye ofislerine elektronik ortamda iletilmeye başlandı.
Temmuz: Tahvil ve Bono Piyasasına Uzaktan Erişim Projesi çerçevesinde, Tahvil ve Bono Piyasası yeni Alım-Satım Sistemi yazılımı devreye girdi.
2000
—-
Mayıs: Kırgız Borsası’nın sermayesine yüzde 27,4 iştirak oranı ile ortak olundu.
Mayıs: Devlet İç Borçlanma Senetlerinde Piyasa Yapıcılığı Sistemine geçildi.
Haziran: Bakü Borsası’na yüzde 5,26 iştirak oranı ile -diğer ortaklar ile aynı oranda- ortak olundu.
Temmuz: Hisse Senetleri Piyasası Uzaktan Erişim Projesi kapsamında, üye merkez ofislerine yerleştirilen uzaktan erişim terminalleri vasıtasıyla üyelerin merkez ofislerinden İMKB Hisse senedi alım-satım sistemine emir iletimine başlandı.
2001
—-
Ağustos: Seans süreleri uzatıldı.
Aralık: Hisse Senetleri Piyasası Uzaktan Erişim Projesi Kapsamında kademeli olarak Ex-API’ye geçiş başladı.
2002
—-
Ağustos: Kamuyu aydınlatma yükümlülüğünün tam olarak yerine getirilmemesi ve sağlıklı bir piyasa teşekkül etmesini engelleyen belirsizliklerin oluşması nedeniyle işlem sıraları kapatılan hisse senetleri, SPK’nın ilgili düzenlemesine istinaden Borsa dışında işlem görmeye başladı.
2003
—-
Mart: Hisse Senetleri Piyasası’nda tüm seanslar boyunca ve tüm hisse senetlerinde emir girişlerinde hesap numarası giriş zorunluluğu getirildi.
Mart: Hisse Senetleri Piyasası’nda Bölgesel Pazar’ın ismi İkinci Ulusal Pazar, Yeni Şirketler Pazarı’nın ismi Yeni Ekonomi Pazarı olarak değiştirildi.
Nisan: Fiyat adımları küçültüldü.
2004
—-
Ocak: Fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlere ilişkin uygulamalar başlatıldı.
Kasım: Katılma belgelerinin organize ve şeffaf bir piyasada işlem görmesini sağlamak amacıyla Borsa Yatırım Fonu Pazarı kuruldu.
2005
—-
Ocak:
Hisse Senetleri Piyasası Fon Pazarı’nda Borsa Yatırım Fonları işlem görmeye başladı.
Şubat: İMKB Kurumsal Yönetim Endeksi oluşturuldu.
2006
—-
Şubat: Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası Müdürlüğü kuruldu.
Aralık: 27 Aralık 2006 tarihi itibarıyla, Uluslararası Pazar ile alt piyasaları olan Depo Sertifikaları Piyasası ve Uluslararası Tahvil-Bono Piyasası kapatıldı.
2007
—-
Şubat: Hisse Senetleri Piyasası’nda açılış seansı uygulamasına başlandı.
Nisan: İMKB Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası bünyesinde Uluslararası Tahvil Pazarı, T.C. Hazinesinin ihraç ettiği ve Borsa kotunda bulunan Eurotahviller ile faaliyete geçti.
Ağustos: İMKB Kurumsal Yönetim Endeksi hesaplanmaya başlandı.
Eylül: Hisse Senetleri Piyasası seans kapanış saati 17.00’ye uzatıldı.
Kasım: İMKB Başkanlığı’na Hüseyin Erkan atandı.
2008
—-
Ekim: Hisse Senetleri Piyasası 1. Seansının süresi yarım saat artırılarak 12.30’a uzatıldı.
Ekim: Başkan Hüseyin ERKAN, Dünya Borsalar Federasyonu (WFE) Çalışma Komitesi Başkanlığı’na ve Yönetim Kurulu üyeliğine seçildi.
2009
—-
Şubat: Şehir endeksleri 9 il için hesaplanmaya başlandı.
Mart: Gelişen İşletmeler Piyasası Müdürlüğü kuruldu.
Mayıs: Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) devreye alındı.
Ağustos: Gelişme ve büyüme potansiyeline sahip şirketlerin menkul kıymetlerinin işlem görmesini teminen İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Gelişen İşletmeler Piyasası Yönetmeliği yayınlandı.
Ekim: 2. Seansın süresi yarım saat artırılarak 17.30’a uzatıldı.
Kasım: Kurumsal Ürünler Pazarı açıldı.
Kasım: 2. Seansta da açılış seansı uygulaması başladı.
2010
—-
Nisan: Seans saatlerinde değişiklik yapıldı.
Temmuz: Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemine geçildi.
Ekim: Hisse senetlerinde A, B, C sınıflandırmasına gidildi.
Tek Fiyat işlem yöntemi başladı.
Gözaltı Pazarında seans süresi değişikliği.
Emir iptali koşulsuz serbest bırakıldı.
Sorgularda alıcı ve satıcı taraflar gösterilmemeye başlandı.
Kasım: Fiyat adımları küçültüldü.
40 ŞİRKETLE BAŞLADI
Hülya Çorakçı Ertan – Menkul kıymetlerin güven ve istikrar içinde işlem görmesini sağlamak amacıyla 26 Aralık 1985’te kurularak 3 Ocak 1986 tarihinde faaliyete geçen İMKB, kurulduğu günden bu yana Türk sermaye piyasalarının ve Türkiye ekonomisinin gelişimine katkıda bulunuyor.
İMKB Başkanı Hüseyin Erkan, İMKB’nin 25. yıldönümü dolayısıyla AA muhabirine yaptığı açıklamada, 1986 yılında 40 şirket ile faaliyete geçen İMKB’nin, o yıllardaki günlük işlem hacminin yaklaşık 50 bin dolar olduğunu anımsatarak, bu yıl İMKB’de 337 hisse senedinin işlem gördüğünü ve günlük işlem hacminin de 1,7 milyar dolara ulaştığını bildirdi.
Piyasa değeri açısından bakıldığında ise 1986 yıl sonunda 80 şirketin piyasa değerinin 1 milyar dolar civarındayken bugün işlem gören şirketlerin piyasa değerinin 330 milyar dolara yükseldiğini belirten Erkan, manuel başlayan işlemlerin de şu anda tamamen elektronik, uzaktan erişimli olarak yapılabildiğini anlattı.
Tahvil ve bono piyasasında ise devlet tahvilleriyle işlemlerin başladığını anımsatan Erkan, daha sonra reponun işlemlere dahil edildiğini, bugün artık özel sektör tahvillerinin de piyasada olduğunu söyledi.
İMKB’nin geçen dönem içinde önemli teknik altyapı yatırımları da yaptığını belirten Erkan, ”Şu anda dünyanın kullandığı teknikleri kullanabiliyoruz. Kendi teknolojimize hakimiz. Yaptığımız çalışmalarla altyapımızı daha da güçlendirmeyi hedefliyoruz. Önümüzdeki dönemde daha da gelişmiş bir yazılıma sahip olacağız” dedi.
Performans açısından bakıldığında ise İMKB’nin geçen yıl Dünya Borsalar Federasyonu’na üye borsalar arasında 3. sırada yer aldığını hatırlatan Erkan, bu yıl da ilk 5 içerisinde olduğunu bildirdi.
GELECEK YIL HALKA ARZLARDA 10 MİLYAR LİRA GEÇİLEBİLİR
Hüseyin Erkan, 1990’lı yıllarda ortalama yıl bazında 25 şirketin borsaya kote olduğunu, 2001-2009 arası yıllarda ise ortalamanın 6’ya kadar düştüğünü, hatta bazı yıllarda hiçbir şirketin halka arz yapmadığını hatırlattı.
Bunun üzerine İMKB, TOBB, SPK ve TSPAKB ile ortak protokol oluşturarak halka arzda farkındalık eksikliğini ortadan kaldırmak amacıyla halka arz seferberliği başlattıklarını anlatan Erkan, çeşitli illerde toplantılar yaptıklarını anımsattı.
Bu yılın ilk 4 aylık döneminde sadece 4 şirketin İMKB’ye kote olduğunu halka arz seferberliğinin ardından mayıs ayından bu yana 19 şirketin daha borsaya geldiğini ve toplam 23 şirketee ulaşıldığını bildiren Erkan, elde edilen fonların toplamının ise hisse senetleri tarafında 3,5 milyar lirayı bulduğunu kaydetti.
Erkan, tahviller de dahil edildiğinde bu yıl sonunda fonların toplam değerinin 6 milyar lirayı geçebileceğini bildirdi.
Gelecek yıl ise hisse senetlerinde muhafazakar bir rakam olarak 10 milyar lira civarında bir halka arz olabileceğini tahmin ettiklerini anlatan Erkan, şunları söyledi:
”Halka arz yapacağını duyuran çok sayıda büyük şirket var. Bunların rakamların büyük olacağını tahmin ederek bu rakamı hedefleyebiliyoruz. Ancak ben yine de bunun muhafazakar olduğunu düşünüyorum. Bu rakamı dünya konjonktürü ve Türkiye’deki siyasi ortam da etkileyebilir. Seçim yılına giriyoruz. Ancak çok da büyük siyasi belirsizlik gözükmüyor. Dolayısıyla halka arzlarda bir rekor olabilir. Hisse senedi sayısı açısından da elde edilen fonlar açısından rekor bir yıl olabilir.”
İMKB’nin işlem hacmi açısından bakıldığında gelişmekte olan ülkeler içeresinde hep ilk 10 içerisinde yer aldığını söyleyen Erkan, Dünya Borsaları içinde İMKB’nin ciddi bir yeri olduğunu söyledi.
Daha istikrarlı büyüyen, işlem hacmi ve likiditesi yüksek olan borsaların cazip olduğunu anlatan Erkan, İMKB’nin de bu sıralamalarda önde olduğunu kaydetti.
Erkan, ”Bundan sonraki dönemde de dünya ile nasıl entegre olacağımızın planlarını yapıyoruz” dedi.
SICAK PARA ÖNLEMLERİNİN İMKB’YE ETKİSİ
Hüseyin Erkan, sıcak paraya ilişkin alınan önlemler konusunda da sıcak parayı düzenleyici ve disipline edici her türlü kararın İMKB’yi bir şekilde etkileyeceğini, ancak bu etkinin daha marjinal olduğunu anlattı.
Bu tür önlemlerin daha çok para piyasalarını, sabit getirili menkul değerleri etkileyeceğine işaret eden Erkan, şöyle devam etti:
”İMKB’de yatırımcı profiline bakıldığı zaman yabancıların oranı yüzde 68’ler dolayında. Bunların elde tutma süreleri ise asgari bir yıl gözüküyor. Dolayısıyla sıcak para diye nitelendirdiğimiz para, hisse senedine geliyorsa buna çok da sıcak demek mümkün değilmiş gibi gözüküyor. Çünkü ortalama elde tutma süresi 1 yılın üzerinde. Yerlide ise çok daha düşük. Asıl yurtiçi sıcak parayı düşünmek gerekir. Piyasaya hızlı bir şekilde girip çıkan yerli yatırımcı, piyasamızda çok daha aktif. Günlük işlem hacmi içerisinde yabancıların payı yüzde 15. Dolayısıyla sıcak paranın hisse senetlerine etkisi çok daha marjinaldir. Önemli olan vergi gibi girişi çıkışı zorlaştıracak bir tedbirin alınmaması… Tobin vergisi gibi vergiler etkili olmaktan uzak, başta çok ciddi etkisi olup sonradan etkisi olmayan sadece girişi ve çıkışı pahalılaştıran, maliyetleri artıran unsurlar oluyor. Sıcak parayı disipline etme açısından çok etkili olmadığı gözüküyor. Bunun yerine Merkez Bankası’nın almış olduğu kararların daha akılcı olduğunu düşünüyorum.”